കിഴക്കേക്കോട്ടയിലെ നളചരിതം

മെയ് 17, 2011: ദൃശ്യവേദിയുടെ മെയ് മാസക്കളിയായി ഉണ്ണായി വാര്യരുടെ 'നളചരിതം മൂന്നാം ദിവസം' അവതരിക്കപ്പെട്ടു. നളന്റെ പദഭാഗങ്ങളായ "ലോകപാലന്മാരേ...", "ഘോരവിപിനം..." എന്നിവ ഒഴിവാക്കി കാര്‍ക്കോടകന്റെ രംഗം മുതല്‍ക്കാണ്‌ ഇവിടെ കഥ ആരംഭിച്ചത്. കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യരുടെ ബാഹുകന്‍, മാര്‍ഗി വിജയകുമാറിന്റെ സുദേവന്‍ എന്നിവയായിരുന്നു കളിയുടെ പ്രധാന ആകര്‍ഷണം. കലാമണ്ഡലം മുകുന്ദന്‍ (ദമയന്തി), കലാമണ്ഡലം പ്രശാന്ത് (നളന്‍ / ഋതുപര്‍ണന്‍), മാര്‍ഗി സുരേഷ് (കാര്‍ക്കോടകന്‍), കലാമണ്ഡലം അരുണും വിപിനും (ജീവലവാര്‍ഷ്ണേയന്മാര്‍) എന്നിവരായിരുന്നു ഇതര കലാകാരന്മാര്‍. കോട്ടക്കല്‍ മധുവും കലാമണ്ഡലം വിനോദും പിന്നണിയില്‍ പദങ്ങള്‍ ആലപിച്ചു. ചെണ്ടയില്‍ കലാമണ്ഡലം കൃഷ്ണ‍ദാസ്, മാര്‍ഗി കൃഷ്ണകുമാര്‍ എന്നിവരും; മദ്ദളത്തില്‍ മാര്‍ഗി രത്നാകരന്‍, ശ്രീകണ്ഠേശ്വരം മോഹനചന്ദ്രന്‍ എന്നിവരുമൊരുമിച്ച് മേളമൊരുക്കി. മാര്‍ഗിയുടെ കോപ്പുകളും ആര്‍.എല്‍.വി. സോമദാസിന്റെ ചുട്ടിയുമായിരുന്നു അണിയറയില്‍.

Images

കാട്ടുതീയില്‍ വെന്തുരുകി നിലവിളിക്കുന്ന കാര്‍ക്കോടകന്റെ തിരനോക്കോടെയാണ്‌ ഇവിടെ കഥ ആരംഭിച്ചത്. പാമ്പിന്റെ മട്ടില്‍ ഇഴഞ്ഞു കൊണ്ടൊക്കെയാണ്‌ മാര്‍ഗി സുരേഷ് തിരനോക്കിയതെങ്കിലും, കാര്‍ക്കോടകന്റെ ആ അവസ്ഥയില്‍ ഉണ്ടാവേണ്ട ദൈന്യതയോ വിവശതയോ ഒന്നും തിരനോട്ടത്തിലും തുടര്‍ന്നുള്ള "അന്തികേ വന്നിടേണം..." എന്ന പദാവതരണത്തിലും ഉണ്ടായില്ല. കാര്‍ക്കോടകന്റെ വിലാപം കേട്ട് പ്രവേശിക്കുന്ന നളന്‍, "നിന്നുദന്തം ഭൈമീജാനേ!" എന്ന് തന്നെ അഭിസംബോധന ചെയ്യുന്നത് കേട്ട് അത്ഭുതപ്പെടുന്നു. കലാമണ്ഡലം പ്രശാന്ത് കഥാപാത്രത്തിന്‌ ഉചിതമായ രീതിയില്‍ തന്നെ ഇവിടെ നളനെ അവതരിപ്പിച്ചു. കാര്‍ക്കോടകനോട് "കത്തുന്ന വനശിഖി..." എന്ന പദത്തിലൂടെ കാര്യങ്ങള്‍ ചോദിച്ച് അറിയുന്നതിനു മുന്‍പായി ഒന്നു തൊട്ട് കാര്‍ക്കോടകന്‌ തീയില്‍ നിന്നും രക്ഷ നല്‍കുവാനും പ്രശാന്ത് മറന്നില്ല. ("കാട്ടുതീയില്‍ ചാടിക്കൊണ്ടാലൊരു ഭയമെനിക്കില്ല, ഞാന്‍ തൊട്ടവര്‍ക്കും" എന്നു ശ്ലോകം.) ചെറിയ കാര്യമെങ്കിലും, വളരെ പ്രധാനമായ ഈ കൈതൊടല്‍ പലപ്പോഴും നളന്മാര്‍ വിസ്മരിച്ചു പോവാറുണ്ട്.

കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യരാണ്‌ കാര്‍ക്കോടക ദംശനമേറ്റ് ബാഹുകനായി മാറിയ നളനെ അവതരിപ്പിച്ചത്. "മമ ജനനി കദ്രുവല്ലോ" എന്നു കാര്‍ക്കോടകന്‍ പറയുമ്പോള്‍ ഇത് നിസ്സാരനായ ഒരു പാമ്പല്ല എന്ന് കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യരുടെ ബാഹുകന്‍ തിരിച്ചറിയുന്നുണ്ട്. എന്നാല്‍ വശം മാറിയതിനു ശേഷം, കാര്‍ക്കോടകന്റെ ഓരോ വരിക്കും മുന്‍പായി അതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ചോദ്യങ്ങളിങ്ങിനെ തുരുതുരെ ചോദിച്ച് ഒരു ചോദ്യോത്തരപംക്തിയാക്കി മാറ്റേണ്ടതില്ലായിരുന്നു ആ പദഭാഗം. "എന്താണിനി എന്റെ ഗതി?" എന്നോ മറ്റോ പദത്തിന്റെ മൊത്തം സാരാംശം ഉള്‍ക്കൊണ്ട് ഒരു ചോദ്യമോ മറ്റോ ചോദിച്ചതിനു ശേഷം, കാര്‍ക്കോടകന്‍ പറയുന്നതിന്റെ പ്രതികരണങ്ങള്‍ ഭാവത്തില്‍ കൊണ്ടുവരുക എന്നതാണ്‌ നല്ലത്. ഇതിപ്പോള്‍ ബാഹുകന്റെ ചോദ്യങ്ങള്‍ക്കു മറുപടി പറയുവാന്‍ നില്‍ക്കുന്ന ഒരു ഭൃത്യനോ മറ്റോ ആയി കാര്‍ക്കോടകന്‍! "കലി, വന്നകമേ വാഴുന്നവന്‍" എന്നയിടത്ത് 'വാഴുന്നു അവന്‍' എന്ന് അവസാനിപ്പിക്കേണ്ടതിനു പകരം 'വാഴുന്ന വമ്പിച്ച / വലുതായ' എന്നര്‍ത്ഥം വരുന്ന മുദ്രയാണ്‌ മാര്‍ഗി സുരേഷിന്റെ കാര്‍ക്കോടകന്‍ ആടിയത്. അരങ്ങിലെത്തുന്നതിനു മുന്‍പ് പദങ്ങളും അര്‍ത്ഥവും ഒക്കെയൊന്ന് നോക്കി പരിചയിക്കുന്നത് ഇത്തരം അബദ്ധങ്ങള്‍ ഒഴിവാക്കുവാന്‍ സഹായിക്കും. (മുന്‍പൊരിക്കല്‍ 'കചദേവയാനി'യിലെ സുകേതുവിന്റെ "കാടിതുവനചരനാടകമിവിടെ..." എന്ന പദഭാഗത്ത് 'വനചരന്റെ നാടിന്റെ അകമാണിവിടം' എന്നതിനു പകരം വനചരന്റെ 'നാടക'മാണ്‌ എന്നാണ്‌ സുരേഷ് ആടിയത്!) 'വേനലില്‍ ഒരിറ്റ് ദാഹജലത്തിനായി അലഞ്ഞ വേഴാമ്പലിനു മുന്നില്‍ മഴ പെയ്തതുപോലെയാണ്‌ എന്റെ മുന്‍പില്‍ അങ്ങ് പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടത്' എന്നൊരു ആട്ടവും "കാര്‍ദ്രവേയ കുലതിലക!"യ്ക്ക് ശേഷം ചന്ദ്രശേഖര വാര്യരില്‍ നിന്നുമുണ്ടായി. തുടര്‍ന്ന്; കാര്‍ക്കോടകന്‍ നല്‍കിയ വസ്‍ത്രവും വാങ്ങി, (ഒരൊറ്റ വസ്‍ത്രമേ കാര്‍ക്കോടകന്‍ നല്‍കിയുള്ളൂ, ബാഹുകന്‍ ഒറ്റവസ്‍ത്രം ധരിച്ചു തന്നെ തുടര്‍ന്നും നടന്നു. വേണമെങ്കില്‍; നാണം മറയ്ക്കാനായി ഒരു വസ്‍ത്രം കൂടി ബാഹുകന്‌ കാര്‍ക്കോടകനോട് വാങ്ങാമായിരുന്നു. വേര്‍പാടിന്റെ സമയമൊഴികെ, ഏകവ‍സ്‍ത്രധാരിയാണെന്ന ബോധമേ ബാഹുകന്മാര്‍ക്ക് പൊതുവില്‍ ഉണ്ടാവാറില്ല. ഋതുപര്‍ണന്റെ രാജ്യത്ത് കടക്കുന്നതിനു മുന്‍പായി ഒരു വസ്‍ത്രം എവിടെനിന്നെങ്കിലും സംഘടിപ്പിക്കേണ്ടതല്ലേ?) കാര്‍ക്കോടകന്റെ നിര്‍ദ്ദേശം അനുസരിച്ച് ഋതുപര്‍ണന്റെ രാജധാനിയിലേക്ക് ബാഹുകന്‍ യാത്ര തുടങ്ങുന്നു.

ധീരന്മാര്‍ പോലും കണ്ടാല്‍ പകച്ചു പോവുന്ന ഘോരമായ വനത്തിലൂടെയുള്ള യാത്രയില്‍ ബാഹുകന്‍ കാണുന്ന വിവിധ ദൃശ്യങ്ങളാണ്‌ കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യര്‍ തുടര്‍ന്ന് അവതരിപ്പിച്ചത്. താനും ദമയന്തിയുമായി ബന്ധപ്പെടുത്തി ഓര്‍ത്തോര്‍ത്തു വ്യസനിച്ചാണ്‌ ഓരോ ദൃശ്യവും ബാഹുകന്‍ കാണുന്നത്. പിടയാനകളോടും കുട്ടിയാനകളോടുമൊപ്പം ഒരു കൊമ്പന്‍ പൊയ്കയില്‍ ജലം കുടിച്ച് തുമ്പിക്കൈ ചേര്‍ത്തു പിടിച്ച് നടന്നു പോവുന്നത്, ഒരു ഒറ്റയാന്റെ മദപ്പാടില്‍ നിന്നൊലിക്കുന്ന മദജലത്തിലേക്ക് വണ്ടുകള്‍ പറന്നടുത്ത് അരിച്ചു മടങ്ങുന്നത്, നിസ്സഹായരായ രണ്ട് ഇണക്കുരുവികളെ ലക്ഷ്യമിട്ട് അടുക്കുന്ന വേടനില്‍ നിന്നും കഴുകനില്‍ നിന്നും അവയെ ദൈവം രക്ഷിക്കുന്നത്; ഇതൊക്കെയാണ്‌ ബാഹുകന്‍ കാണുന്നത്. ഇവയില്‍ വണ്ടുകള്‍ മദപ്പാടില്‍ പറന്നുവന്നിരുന്ന് മടങ്ങുന്നത് ദമയന്തിയുടെ കാറ്റത്താടുന്ന കുറുനിരയായി കണ്ടതു മാത്രം അത്ര നല്ല ഭാവനയായി തോന്നിയില്ല. (ഇനിയത് അങ്ങിനെയല്ലേ ഉദ്ദേശിച്ചത്!)

വഴിയില്‍ കണ്ട യാത്രികരോട് ഋതുപര്‍ണന്റെ കൊട്ടാരത്തിലേക്കുള്ള വഴി ചോദിച്ചറിഞ്ഞ്, ദൂരെനിന്നു തന്നെ അശരണരെ മാടി വിളിക്കുന്ന കൊടിക്കൂറ കണ്ട് അത്ഭുതപ്പെട്ട്, ബ്രാഹ്മണര്‍ രാജാവിനെ പുകഴ്ത്തി ഓരോന്നു പറയുന്നത് കേട്ട് സന്തോഷിച്ച് ബാഹുകന്‍ കൊട്ടാര വാതില്‍ക്കലെത്തുന്നു. കാവല്‍ക്കാരോട് ചോദിച്ചനുമതി വാങ്ങി അകത്തു കടക്കുന്ന ബാഹുകന്‍ സുന്ദരിമാര്‍ വിവിധ വാദ്യോപകരണങ്ങള്‍ ഉപയോഗിക്കുന്നതും കൂട്ടത്തില്‍ ആടുന്നതും പാടുന്നതുമൊക്കെ കാണുന്നു. ഒടുവില്‍ ഋതുപര്‍ണനെ കണ്ടെത്തി, കുതിരകളെ നോക്കുന്നതിലും പാചകത്തിലും സമര്‍ത്ഥനായ തനിക്ക് ശരണം നല്‍കണമെന്ന് അഭ്യര്‍ത്ഥിക്കുന്നു. ജീവലവാര്‍ഷ്ണേയന്മാരോടൊപ്പം ഇവിടെ സേവകനായി കഴിഞ്ഞുകൊള്ളുവാന്‍ ഋതുപര്‍ണന്‍ അനുമതി നല്‍കുകയും ചെയ്യുന്നു. കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യരുടെ ബാഹുകന്‍ (പതിവുപോലെ) പലയിടത്തും സന്തോഷവാനായി തന്നെ കാണപ്പെട്ടു. ചിലതൊക്കെ കണ്ടും കേട്ടും സന്തോഷിക്കുന്നെങ്കിലും, എല്ലാം നഷ്ടപ്പെട്ട ഗതികെട്ടൊരുവന്റെ ദുഃഖം തന്നെ സ്ഥായിയായി ബാഹുകനില്‍ കാണേണ്ടതുണ്ട്.

കലാമണ്ഡലം അരുണിന്റെയും വിപിന്റെയും ജീവലവാര്‍ഷ്ണേയന്മാര്‍ തുടക്കം മുതല്‍ ഒടുക്കം വരെ ഒളികണ്ണിട്ട്, ബാഹുകനില്‍ എന്തോ കള്ളത്തരമുണ്ടെന്ന തരത്തിലായിരുന്നു അരങ്ങില്‍ പ്രവര്‍ത്തിച്ചത്. മൂവരും വീട്ടിലെത്തിയതിനു ശേഷം വാര്‍ഷ്ണേയനോട് എങ്ങിനെ ഇവിടെയെത്തി എന്നൊക്കെയും ജീവലനോട് കുടുംബത്തെക്കുറിച്ചുമൊക്കെ ബാഹുകന്‍ ചോദിക്കുന്നു. 'ഭാര്യയുമുണ്ട്, ഒരു കുട്ടിയുമുണ്ട്' എന്നൊക്കെ ജീവലന്‍ ഒരു ധൈര്യത്തിലങ്ങ് തട്ടിവിട്ടെങ്കിലും പിന്നീട് 'അവരെവിടെ, നീയെന്താണിവിടെ ഒറ്റയ്ക്ക് കഴിയുന്നത്?' എന്നൊക്കെയുള്ള ബാഹുകന്റെ തുടര്‍ചോദ്യങ്ങള്‍ വന്നപ്പോള്‍ തപ്പലായി. ഒന്നുകൂടി ഇതിനെക്കുറിച്ചൊക്കെ ഒരു ധാരണയുണ്ടാക്കി എത്താമായിരുന്നു കലാമണ്ഡലം അരുണിന്‌. കുടുംബമുണ്ടെങ്കില്‍ ജീവലന്‍ വാര്‍ഷ്ണേയനോടൊപ്പം എന്തു കൊണ്ട് കഴിയുന്നു എന്നൊക്കെ വിശദീകരിക്കുവാന്‍ പാടായതിനാല്‍, 'കുടുംബമൊന്നും ആയിട്ടില്ല...' എന്നാടുകയാവും ഭേദം. 'എനിക്കു വിശക്കുന്നു, നിങ്ങള്‍ ദോശ ചുടൂ; ഞാന്‍ പോയി പശുവിനെ കറന്ന് പാലുമായി വരാം' എന്നാടിയാണ്‌ ആ രംഗം ചന്ദ്രശേഖര വാര്യര്‍ അവസാനിപ്പിച്ചത്. പിന്നീട്, ബാഹുകന്റെ വിലാപം കേട്ടുണരുന്ന ജീവലന്‍ 'ഏതു സുന്ദരിയെ ഓര്‍ത്താണ്‌ നീ കരയുന്നത്?' എന്ന് തിരക്കുന്നെങ്കിലും അതൊരു കഥയില്‍ ഒരുവന്റെ അവസ്ഥ പറഞ്ഞതാണെന്ന് പറഞ്ഞ് ബാഹുകന്‍ ഒഴിഞ്ഞു മാറുന്നു. ഈ സമയം ജീവലന്‍ ബാഹുകന്‌ അഭിമുഖമായി തിരിഞ്ഞിരുന്ന് ആടാതെ, എല്ലായിടവുമുള്ള സദസ്യര്‍ക്കു കൂടി കാണുവാന്‍ കഴിയുന്ന തരത്തില്‍ ചരിഞ്ഞിരുന്ന് ആടുകയാവും ഉചിതം.

Nalacharitham Moonnam Divasam

Karthika Thirunal Theater, East-fort, Thiruvananthapuram

Written by

• Unnayi Warrier

Actors

• Margi Suresh as Karkodakan
• Kalamandalam Prasanth as Nalan / Rithuparnan
• Kottackal Chandrasekhara Warrier as Bahukan
• Kalamandalam Arun as Jeevalan
• Kalamandalam Vipin as Varshneyan
• Margi Vijayakumar as Sudevan
• Kalamandalam Mukundan as Damayanthi

Singers

• Kottackal Madhu
• Kalamandalam Vinod

Accompaniments

• Kalamandalam Krishnadas, Margi Krishnakumar in Chenda
• Margi Rathnakaran, Sreekandeswaram Mohanachandran in Maddalam

Chutty

• RLV Somadas

Kaliyogam

• Margi, Thiruvananthapuram

Organized by

• Drisyavedi, Thiruvananthapuram

Date

ഇതേ കാലത്ത്; അകലെ കുണ്‌ഠിനത്തില്‍ 'തന്നെ ദൂതനെയയച്ച് വിളിപ്പിച്ചതിന്‌, കാരണമെന്ത്?' എന്ന് ചിന്തിച്ച് സുദേവന്‍ ദമയന്തിയെ കാണുവാനായി എത്തുന്നു. മാര്‍ഗി വിജയകുമാര്‍ സുദേവനായി വേഷമിട്ടപ്പോള്‍ കലാമണ്ഡലം മുകുന്ദന്‍ ഇവിടെ ദമയന്തിയായി. "ചേദിപുരിപുക്കു നീയെന്നെക്കണ്ടു!" എന്നൊക്കെ ദമയന്തി പറയുമ്പോള്‍, 'അതൊക്കെ എന്തിനാണ്‌ ഇവിടെ പറയുന്നതെ'ന്നാണ്‌ സുദേവന്റെ പക്ഷം. ഇവിടെയും വേണമെങ്കില്‍ സുദേവന്‌, ദമയന്തിയുടെ പദത്തിലെ ഓരോ വരിക്കും മുന്നോടിയായി ചോദ്യങ്ങള്‍ ചോദിച്ചുകൊണ്ടേയിരിക്കാം. എന്നാല്‍ മാര്‍ഗി വിജയകുമാര്‍‍, അതിനു മുതിരാതെ ദമയന്തിയുടെ വാക്കുകള്‍ ശ്രദ്ധിക്കുകയും, ചിലതിനു ചോദ്യഭാവവും മറ്റു ചിലതിന്‌ മനസിലായെന്ന ഭാവവുമൊക്കെ മുഖത്ത് കൊണ്ടുവന്ന് ഈ ഭാഗത്തെ സുദേവനെ ഭംഗിയാക്കി. സുദേവനോടൊപ്പമുള്ള ഒരൊറ്റ രംഗത്തില്‍ മാത്രമായി വന്ന് മൂന്നാം ദിവസത്തിലെ ദമയന്തിയെ വിജയിപ്പിക്കുക എളുപ്പമല്ല; ആ ഒരു പരിമിതി കൊണ്ടുകൂടി കലാമണ്ഡലം മുകുന്ദന്റെ ദമയന്തി ഇവിടെ ഏറെ ശോഭിച്ചില്ല.

'ഞാനിതാ പുറപ്പെട്ടു കഴിഞ്ഞു!' എന്ന സുദേവന്റെ മനോഗതി ഏറ്റവും പ്രകടമാക്കിയാണ്‌ മാര്‍ഗി വിജയകുമാര്‍ "യാമി, യാമി, ഭൈമീ!" അഭിനയിച്ചു തുടങ്ങിയത്. 'ഞാനൊരു ഉപായം കണ്ടിട്ടുണ്ട്...' എന്നു മുന്‍കൂട്ടിയൊന്നു പറഞ്ഞതിനു ശേഷമാണ്‌ "ആളകമ്പടികളോടും..." എന്ന ഭാഗം വിസ്തരിക്കുവാന്‍ തുടങ്ങിയതും. പദത്തിനു ശേഷം; 'ഒരൊറ്റ ദിവസം കൊണ്ട് ഋതുപര്‍ണനെ ഇവിടെയെത്തിക്കുവാന്‍ നളന്‌ മാത്രമേ സാധിക്കൂ!' എന്ന് ദമയന്തിക്ക് ഉറപ്പ് കൊടുക്കുകയും ചെയ്യുന്നുണ്ട് സുദേവന്‍. ഇങ്ങിനെയൊരു ഉപായം പ്രയോഗിക്കുന്നതില്‍ അപാകതയൊന്നുമില്ലെന്ന് ദമയന്തിയെ ആശ്വസിപ്പിച്ചതിനു ശേഷം, സുദേവന്‍ ഋതുപര്‍ണന്റെ രാജധാനിയിലേക്ക് തിരിക്കുന്നു. ഈ ഭാഗങ്ങളിലെ മാര്‍ഗി വിജയകുമാറിന്റെ സുദേവന്റെ നിലകള്‍ പലയിടത്തും ഒരു തോള്‌ ചെരിച്ചുള്ള മോഹന്‍ലാലിനെ അനുസ്മരിപ്പിച്ചു. അതിനു ശേഷമുള്ള മുഖം കുലുക്കലിലും കൈകൊണ്ട് 'ഞാനേറ്റു' എന്നു പറയലിലുമൊക്കെ ഈയൊരു ലാലേട്ടന്‍ ശൈലി കാണാമായിരുന്നു! ഒരിക്കലോ മറ്റോ ഇതു വന്നാലൊരു രസമുണ്ടെങ്കിലും, ഇടയ്ക്കിടെ സുദേവന്റെ നില ഈ മട്ടില്‍ പ്രകടമാവുന്നത് അത്ര നന്നെന്നു തോന്നിയില്ല.

പിന്നീട് ഋതുപര്‍ണന്റെ കൊട്ടാരത്തിലെത്തുന്ന സുദേവന്‍, പന്തണിമുലയാളുടെ സ്വയംവര വാര്‍ത്ത വിശദമായിത്തന്നെ ഋതുപര്‍ണനെ അറിയിക്കുന്നു. 'പന്തണിമുലമാര്‍മണി' എന്നയിടത്ത്, വിശദമായി പന്തൊക്കെ തട്ടി മുലകളുടെ മുദ്രയെടുത്ത് സുന്ദരി എന്നാടുന്നതിനു പകരം; മുല എന്നത് കാട്ടിത്തുടങ്ങി മുഴുമിപ്പിക്കാതെ സുന്ദരി എന്നതിലേക്ക് പോവുകയാവും കൂടുതല്‍ ഭംഗിയെന്ന് തോന്നുന്നു. ദമയന്തിയെന്ന് കേള്‍ക്കുമ്പോഴേ പുറപ്പെടുവാന്‍ തയ്യാറായിരിക്കുന്ന ഋതുപര്‍ണനെ, പിന്നെയുമിത് വിസ്തരിച്ച് പറഞ്ഞ് ഇളക്കേണ്ടതില്ലല്ലോ! രാജാക്കന്മാര്‍ വന്നുവന്നു നിറഞ്ഞ കുണ്ഡിനം ഋതുപര്‍ണനെ ബോധ്യമാക്കുവാന്‍; 'ഒരുപിടി മണ്ണെടുത്തെറിഞ്ഞാല്‍ അതിലൊരു തരിയും താഴെയെത്തില്ല, ആളുകളുടെ തലയിലേ വീഴുകയുള്ളൂ!' എന്നു കൂടി വിശദമാക്കി വിജയകുമാറിന്റെ സുദേവന്‍. ഋതുപര്‍ണനായി വേഷമിട്ട കലാമണ്ഡലം പ്രശാന്താവട്ടെ, സുദേവന്റെ ആട്ടങ്ങളോടൊക്കെ യുക്തമായി പ്രതികരിച്ച് തന്റെ ഭാഗവും ഭംഗിയാക്കി. തിരികെ മടങ്ങുന്ന വഴിക്ക് 'ഊണ്‌ കഴിച്ചുവോ?' എന്നു ചോദിക്കുന്ന ബാഹുകനോടായി; 'അതൊക്കെ പിന്നെയാകാം, ഇപ്പോഴേ പുറപ്പെടുവാന്‍ നോക്കൂ, നാളെ അങ്ങെത്തണം!' എന്ന സുദേവന്റെ മറുപടി രസകരമായി.

ദമയന്തിയെക്കുറിച്ചുള്ള ഋതുപര്‍ണന്റെ വാക്കുകളില്‍ ദേഷ്യം തോന്നുന്ന ബാഹുകനെയാണ്‌ ഇവിടെ കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യര്‍ അവതരിപ്പിച്ചത്. ദേഷ്യവും അല്‍പം ഭാവിക്കാമെങ്കിലും, അതിലപ്പുറം വേദനയാവണം പ്രകടമാക്കേണ്ടത്. തരളഹൃദയനായ ബാഹുകന്റെ വിലാപമാണ്‌ തുടര്‍ന്നു വരുന്നത്, അതിലേക്കൊരു ചവിട്ടുപടിയായി വേണം ഋതുപര്‍ണന്റെ പദത്തെ ബാഹുകനെ അവതരിപ്പിക്കുന്ന നടന്‍ കാണേണ്ടത്. അതല്ലാതെ ഋതുപര്‍ണന്റെ പദഭാഗത്ത് ക്രോധവും മറ്റും നടിച്ച്, ശ്ലോകം തുടങ്ങുമ്പോള്‍ പെട്ടെന്ന് ദൈന്യത അഭിനയിക്കുന്നതില്‍ ചേര്‍ച്ചക്കുറവുണ്ട്. ദമയന്തി ഇങ്ങിനെയൊരു അപരാധം ചെയ്യുകയില്ല എന്ന് നളന്‍ ഉറപ്പിക്കുമ്പോഴേക്കും അണിഞ്ഞൊരുങ്ങി ഋതുപര്‍ണനും കൂടെ വാര്‍ഷ്ണേയനുമെത്തുന്നു. മൂവരും കൂടി തേരില്‍ കുണ്ഡിനത്തിലേക്ക് തിരിക്കുന്നതോടെ 'നളചരിതം മൂന്നാം ദിവസ'ത്തിന്‌ തിരശീല വീഴുന്നു. തേരിലേറി പോവുന്ന സമയത്തും ഋതുപര്‍ണനേക്കാള്‍ സന്തോഷവാനായി കോട്ടക്കല്‍ ചന്ദ്രശേഖര വാര്യരുടെ ബാഹുകന്‍ കാണപ്പെട്ടു!

കോട്ടക്കല്‍ മധുവും കലാമണ്ഡലം വിനോദും ചേര്‍ന്നുള്ള ആലാപനം, കാര്‍ക്കോടകന്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്ന രംഗങ്ങളില്‍ അത്ര ശോഭിച്ചില്ലെങ്കിലും "ഋതുപര്‍ണ! ധരണീപാല..." മുതല്‍ക്ക് ആസ്വാദ്യകരമായി അനുഭവപ്പെട്ടു. ചെണ്ടയില്‍ കലാമണ്ഡലം കൃഷ്ണദാസും മദ്ദളത്തില്‍ മാര്‍ഗി രത്നാകരനും ഒരുമിച്ചു കൂടിയ ഭാഗങ്ങളില്‍ മേളം മികവു പുലര്‍ത്തി. മാര്‍ഗി കൃഷ്ണകുമാറിന്റെ ചെണ്ട ആദ്യഭാഗങ്ങളില്‍ കലാശത്തിനു മാത്രമേ കേള്‍ക്കുവാന്‍ തന്നെ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ. ശ്രീകണ്‌ഠേശ്വരം മോഹനചന്ദ്രന്റെ മദ്ദളവും കലാശങ്ങള്‍ക്ക് കൂടുക എന്നതിലപ്പുറം എന്തെങ്കിലും ചെയ്യുവാന്‍ ശ്രമിച്ചു കണ്ടില്ല. ആദ്യ ഭാഗങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച്, ഒടുവില്‍ "മാന്യമതേ..."യിലെത്തിയപ്പോള്‍ ഇരുവരും പിന്നെയും മികച്ചു നിന്നു. ആര്‍.എല്‍.വി. സോമദാസിന്റെ ചുട്ടി നന്നായെങ്കില്‍ മാര്‍ഗിയുടെ കോപ്പുകളുപയോഗിച്ചുള്ള അണിയറക്കാരുടെ ഉടുത്തൊരുക്കല്‍ തരക്കേടില്ലായെന്നു മാത്രം. ജീവലനേയും വാര്‍ഷ്ണേയനേയും നന്നായി കെട്ടിച്ചുവിടുവാന്‍ മനസുവെച്ചത് നല്ല കാര്യം. ഇരുവര്‍ക്കും കൈകളിലോരോ ഹസ്തകടകം കൂടി ആവാമായിരുന്നു. ചുരുക്കത്തില്‍ കലാകാരന്മാരുടെ മൊത്തത്തിലുള്ള മികവില്‍ തരക്കേടില്ലാതെ അവസാനിച്ച ഒരു 'നളചരിതം മൂന്നാം ദിവസ'മായിരുന്നു ദൃശ്യവേദിയുടേതായി കാര്‍ത്തിക തിരുനാള്‍ തിയേറ്ററില്‍ അരങ്ങേറിയത്.